اولویت بندی شاخص های سرمایه فکری در بانکهای دولتی و غیر دولتی با استفاده از روش (AHP)WORD

فهرست مطالب

چکیده:1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه2

1-2- بیان مسئله و چارچوب نظری پژوهش4

1-3- دلایل اهمیت و ضرورت پژوهش7

1-4- اهداف پژوهش7

1-5- سوالات پژوهش8

1-6- فرضیه پژوهش8

1-7- روش پژوهش8

1- 8- قلمرو تحقیق (موضوعی، زمانی، مکانی)8

1- 9- تعاریف عملیاتی واژگان تخصصی پژوهش9

1- 10- ساختار پژوهش10

1-11- خلاصه فصل10

فصل دوم: ادبیات نظری و پیشینه تحقیق

2-1- ادبیات نظری سرمایه فکری11

2-2- مروری بر چشم انداز تاریخی سرمایه فکری13

2-3- تعریف سرمایه فکری15

2-4- انواع طبقه بندی اجزای سرمایه فکری17

2-5- شباهت ها29

2-5-1- سرمایه انسانی29

2-5-2- سرمایه ساختاری (سازمانی)31

2-5-3- سرمایه ارتباطی (مشتری)‌32

2-6- سنجش سرمایه فکری33

2-6-1- دلایل سنجش سرمایه فکری33

2-6-2- شاخص های متداول برای اندازه گیری سرمایه فکری35

2-6-3- منافع و مزایای اندازه گیری سرمایه فکری42

2-6-4- مدل ها و روش های اندازه گیری سرمایه فکری44

2-6-4-1- مدل های سنجش غیرمالی سرمایه فکری45

2-6-4-2- نمونه هایی از مدل های سنجش مالی سرمایه فکری49

2-7- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی51

2-7-1- انواع حالتهای تصمیم گیری52

2-7-2- اصول فرآیند تحلیل سلسه مراتبی54

2-7-3- مزایای فرآیند سلسله مراتبی54

2-7-4- خصوصیات فرآیند تحلیل سلسله مراتبی56

2-7-5- محدودیت های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی56

2-7-6- ساخت درخت سلسله مراتبی با استفاده از تکنیک تاپسیس فازی58

2-7-7- حل مسائل از طریق تکنیک سلسله مراتب58

2-8- مروری بر پیشینه تحقیق61

2-8-1- تحقیقات خارجی61

2-8-2- تحقیقات داخلی65

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3- 1- مقدمه68

3-2- فرضیه تحقیق69

3- 3- روش تحقیق69

3- 4- قلمرو تحقیق69

3- 5- جامعه آماری69

3- 5- 1- نمونه آماری70

3- 6- روش جمع‌آوری داده‌ها71

3- 7- روایی و پایایی ابزار جمع‌آوری داده‌ها74

3- 8- تجزیه و تحلیل داده‌ها :75

3-8-1- روش AHP75

3- 8-1-1- طراحی یک سلسله مراتب:75

3-8-1-2- تعیین اولویتها :76

3-8-1-3- استخراج اولویتها از جدولهای مقایسه گروهی78

3-8-1-4- انتخاب بهترین گزینه78

3-8-1-5- نرخ سازگاری78

3-8-2- مدل پژوهش80

3-8-3- روش های رایانه ای:80

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- مقدمه81

4-2- توصیف نمونه:82

4-2-1- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر جنسیت82

4-2-2- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر تحصیلات83

4-2-3- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سن84

4-2-4- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سابقه کار85

4-3- تجزیه و تحلیل داده ها براساس AHP86

4-3-1- ساختن درخت سلسله مراتب تصمیم86

4-3-1-1- هدف تصمیم گیری86

4-3-1-2- ساختار درخت سلسله مراتب تصمیم در روش AHP87

4-3-1-3- مراحل ارزیابی با استفاده از AHP89

4-3-2- مقایسات زوجی89

4-3-2-1- مقایسه دو به دو گزینه ها نسبت به معیارها در بانکهای دولتی89

4-3-2-2- مقایسه دو به دو معیارها یا عوامل تاثیر گذار نسبت به یکدیگر95

4-3-2-3- استخراج اولویتها از جدول مقایسه گروهی96

4-3-2-4- محاسبه کل امتیاز گزینهها براساس معیارهای چهارگانه97

4-3-5- محاسبه نرخ سازگاری99

4-3-5-1- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسهای گزینه ها نسبت به شاخصهای سرمایه انسانی99

4-3-5-2- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه ای گزینه ها نسبت به شاخص سرمایه ساختاری101

4-3-5-3- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه ای گزینه ها نسبت به شاخص های سرمایه مشتری102

4-3-5-4- محاسبه نرخ سازگاری شاخص‌های سرمایه‌گذاری شاخص‌های سرمایه فکری103

4-3-6- مقایسه دو به دو گزینه ها نسبت به معیارها در بانکهای غیردولتی104

4-3-7- مقایسه دو به دو معیارها یا عوامل تاثیر گذار نسبت به یکدیگر109

4-3-8- محاسبه کل امتیاز گزینه ها براساس معیارهای چهارگانه110

4-3-9- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسهای گزینه ها نسبت به شاخصهای سرمایه انسانی112

4-3-10- محاسبه نرخ سازگاری شاخص‌های سرمایه‌گذاری شاخص‌های سرمایه فکری116

4-4- فرضیه تحقیق:117

4-5- نتیجه گیری118

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه120

5-2- مرور مختصر بر مسأله، هدف و چگونگی اجرای تحقیق121

5-3- نتیجه گیری123

5-3-1- ترتیب اولویت بندی گزینهها نسبت به هر یک از معیارها در بانکهای دولتی124

5-3-2- اولویت بندی گزینه ها با در نظر گرفتن کلیه معیارها در بانکهای دولتی125

5-3-3- ترتیب اولویت بندی گزینه ها نسبت به هر یک از معیارها در بانکهای غیردولتی126

5-3-4- اولویت بندی گزینه ها با در نظر گرفتن کلیه معیارها در بانکهای غیردولتی127

5-4- پیشنهادات129

5-5- محدودیتهای تحقیق132

منابع فارسی133

منابع انگلیسی134

چکیده انگلیسی..........................................................................................................................................138

 فهرست جداول

 عنوان صفحه

 جدول شماره 2-1- جدول زمانی مهمترین رویدادها و وقایع حساس سرمایه فکری................. 14

جدول شماره 2-2 طبقه بندی پتی و گوتریه......................................................................... 25

جدول شماره 2-3- جمع بندی تحقیقات............................................................................ 67

جدول شماره 3- 1 مختصری از گویه‌های پرسشنامه و نحوه کد‌گذاری آن.................................. 73

جدول 3- 2- گزینه‌های پرسشنامه................................................................................................ 74

جدول 3- 3- تعیین اولویتها..........................................................................................................77

جدول3-4- مقیاسهای اساسی فرایند تحلیلی سلسله مراتب برای مقایسه دو به دو (مؤمنی ، 1387) 77

جدول 3-5- جدول نرخ سازگاری............................................................................................... 79

جدول شماره 4-1- توزیع فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان.......................................... 82

جدول شماره 4-2- توزیع فراوانی مربوط به سطوح تحصیلات پاسخ دهندگان.......................... 83

جدول شماره 4-3- توزیع فراوانی مربوط به سن پاسخ دهندگان................................................ 84

جدول شماره 4-4- توزیع فراوانی مربوط به سابقه کار پاسخ دهندگان....................................... 85

جدول 4-5- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه انسانی............................................................ 90

جدول 4-6- ماتریس نرمال شده و مقادیر اولویت نسبت به شاخص­های سرمایه انسانی........... 91

جدول 4-7- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه ساختاری....................................................... 92

جدول 4-8- ماتریس نرمال شده ومقادیر اولویت نسبت به شاخص­­های سرمایه ساختاری........ 93

جدول 4-9- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه مشتری.......................................................... 94

جدول 4-10- ماتریس نرمال شده و مقادیر اولویت نسبت به شاخص­های سرمایه مشتری........ 95

جدول 4-11- ماتریس مقایسه معیارهای ارزیابی نسبت به یکدیگر............................................ 96

جدول 4-12- مقادیر نرمال شده و مقادیر اولویت معیارهای ارزیابی نسبت به یکدیگر............. 96

جدول 4-13- محاسبه کل امتیاز گزینه‌ها براساس معیارهای سه گانه........................................ 97

جدول 4-14- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه انسانی............................... 98

جدول 4-15- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه ساختاری........................... 98

جدول 4-16- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه مشتری............................... 98

جدول 4-17- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­های سرمایه انسانی100

جدول 4-18- مقادیر مختلف RI................................................................................................. 101

جدول 4-19- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­ها سرمایه ساختاری 101

جدول 4-20- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­های سرمایه مشتری 102

جدول 4-21- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه‌ای شاخص‌های سرمایه فکری................... 103

جدول 4-22- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه انسانی........................................................... 104

جدول 4-23- ماتریس نرمال شده و مقادیر اولویت نسبت به شاخص­های سرمایه انسانی........... 105

جدول 4-24- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه ساختاری....................................................... 106

جدول 4-25- ماتریس نرمال شده ومقادیر اولویت نسبت به شاخص­­های سرمایه ساختاری......... 107

جدول 4-26- ماتریس مقایسه شاخص­های سرمایه مشتری........................................................... 108

جدول 4-27- ماتریس نرمال شده و مقادیر اولویت نسبت به شاخص­های سرمایه مشتری........... 109

جدول 4-28- ماتریس مقایسه معیارهای ارزیابی نسبت به یکدیگر..............................................110

جدول 4-29- مقادیر نرمال شده و مقادیر اولویت معیارهای ارزیابی نسبت به یکدیگر................. 110

جدول 4-30- محاسبه کل امتیاز گزینه‌ها براساس معیارهای سه گانه.............................................111

جدول 4-31- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه انسانی.................................... 111

جدول 4-32- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه ساختاری............................... 112

جدول 4-33- محاسبه امتیاز گزینه­ها براساس شاخص­های سرمایه مشتری.................................. 112

جدول 4-34- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­های سرمایه انسانی 113

جدول 4-35- مقادیر مختلف RI................................................................................................ 114

جدول 4-36- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­ها سرمایه ساختاری 114

جدول 4-37- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه­ای گزینه­ها نسبت به شاخص­های سرمایه مشتری 115

جدول 4-38- محاسبه نرخ سازگاری ماتریس مقایسه‌ای شاخص‌های سرمایه فکری...................... 116

جدول 4-39- محاسبه ضریب همبستگی رتبه ای اسپیرمن در SPSS...................................................... 117

جدول 5-1- اولویت شاخص­های سرمایه انسانی........................................................................... 124

جدول 5-2- اولویت شاخص­های سرمایه ساختاری....................................................................... 124

جدول 5-3- اولویت شاخص­های سرمایه مشتری.......................................................................... 124

جدول 5-4- اولویت معیارهای سرمایه فکری................................................................................. 125

جدول 5-5- اولویت بندی کل شاخص­ها در بانکهای دولتی.......................................................... 125

جدول 5-6- اولویت شاخص های سرمایه انسانی.......................................................................... 126

جدول 5-7- اولویت شاخص های سرمایه ساختاری...................................................................... 126

جدول 5-8- اولویت شاخص های سرمایه مشتری.......................................................................... 126

جدول 5-10- اولویت بندی کل شاخص ها در بانکهای غیردولتی................................................. 127

 فهرست نمودارها

 عنوان صفحه

نمودار شماره 2-1- مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس..................................................18

نمودار شماره 2-2- طبقه بندی اسویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود.......................... 20

نمودار شماره 2-3- طرح ارزش اسکاندیا...................................................................................... 21

نمودار شماره 2-4- مدل چن و همکارانش از سرمایه فکری و روابط بین آنها............................. 22

نمودار شماره 2-5- طبقه بندی اولیه توسط هاناس و لووندال......................................................24

نمودار شماره 2-6- طبقه بندی لووندال........................................................................................ 24

نمودار شماره 2-7- طبقه بندی لیم و دالیمور................................................................................ 26

نمودار شماره 2-8- چارچوب کارت امتیازی متوازن..................................................................... 27

نمودار شماره 2-9- طبقه بندی کنفدراسیون اتحادیه های تجاری دانمارک................................... 28

نمودار 2-10- تصمیم کلی مساله (هدف)..................................................................................... 58

نمودار 3- 1- درخت سلسله مراتب تصمیم.................................................................................. 76

نمودار3-2- مدل مفهومی سرمایه فکری ...................................................................................... 80

نمودار شماره 4-1- توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر جنسیت...................................................82

نمودار شماره 4-2- توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سطح تحصیلات...................................... 83

نمودار شماره 4-3- توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سن......................................................... 84

نموار شماره 4-4- توزیع فراوانی نمونه آماری از نظر سابقه کاری............................................... 85

نمودار شماره 4-5- ساختار درخت سلسله مراتب تصمیم در روش AHP................................. 88

 چکیده:

امروزه در جامعه فراصنعتی دانش به یک منبع کلیدی اقتصاد تبدیل گردیده که می توان به عنوان منبعی برای مزیت رقابتی پایدار بکار گرفت زیرا تقلید آن بسیار مشکل است. در یک سازمان دانش محور، که در آن دانش بخش بزرگی از ارزش یک محصول و همچنین ثروت یک سازمان را تشکیل می دهد روشهای سنتی حسابداری که مبتنی بر داراییهای ملموس و نیز اطلاعات مربوط به عملیات گذشته سازمانی هستند برای ارزشگذاری سرمایه فکری، که بزرگترین و ارزشمندترین دارایی سازمانهاست، ناکافی هستند. رشته نوظهور سرمایه فکری، یک حوزه تحقیقاتی جدید برای محققان و دست اندرکاران سازمانی است که برای ایجاد مکانیزم اندازه گیری جدید برای گزارش دهی متغیرهای ناملموس مهم تمرکز دارد. این تحقیق ضمن بررسی معیارهای مهم در رتبه بندی شاخص های سرمایه فکری در پی یافتن پاسخی مناسب به سوال زیر است که از میان شاخص های سرمایه فکری، انسانی، ساختاری و مشتری کدام یک موثرتر و با اهمیت تر از دیگر شاخص ها در بانک های دولتی و غیردولتی استان آذربایجانشرقی می باشد. برای گردآوری داده های این تحقیق از پرسشنامه ی روان سنجی که نسخه اصلی آن اولین بار در کانادا تهیه و اجرا شده، استفاده شده است. پس از جمع آوری پرسشنامه در این تحقیق سعی شده است با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی که یکی از جامع ترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چند گانه است ضمن فرموله کردن مسأله، اولویت بندی معیارهای مهم در شاخص های سرمایه فکری با استفاده از نرم افزار (Excel) و همچنین رابطه بین متغیرها با استفاده از نرم افزار (SPSS) بررسی گردد. در این تحقیق از روش کتابخانه ای برای مبانی نظری و ادبیات تحقیق و از روش میدانی (پرسشنامه) برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. قلمرو زمانی تحقیق سال 1391 و جامعه آماری شامل کارشناسان و خبرگان شاغل در بانکهای دولتی و غیردولتی و نمونه آماری بانکهای دولتی شامل (سپه، ملی و کشاورزی) و بانکهای غیردولتی شامل (پاسارگاد، پارسیان و انصار) استان آذربایجانشرقی بوده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که در بانکداری دولتی بالاترین میزان رتبه بندی به ترتیب مربوط به سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری و در بانکداری غیردولتی به ترتیب مربوط به سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری است.

 کلید واژه:

فرایند تحلیل سلسله مراتبی، سرمایه فکری، سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری، بانک

فصل اول

کلیات تحقیق

  1-1- مقدمه

سازمانها در حال وارد شدن به اقتصاد مبتنی بر دانش هستند. امروزه دانش در مقایسه با سایر عوامل تولید مانند زمین، سرمایه، ماشین آلات و ... از ارجحیت بیشتری برخوردار شده است به طوری که در این اقتصاد، دانش به عنوان مهمترین عامل تولید محسوب می شود و از آن به عنوان مهمترین مزیت رقابتی سازمان ها نام برده می شود (سیتارامان[1]، 2002).

دانش به عنوان یکی از مهمترین اجزای دارایی های نامشهود محسوب می شود. اگر در گذشته بیشتر دارایی های سازمانها مشهود بوده اند ولی امروزه قسمت اعظم دارایی های سازمان نامشهود هستند (سالیوان[2]، 2000). در این اقتصاد دانش محور، موفقیت سازمان ها به توانایی مدیریت این دارایی های نامشهود بستگی دارد و برای اینکه بتوانیم این دارایی ها را مدیریت کنیم ابتدا می بایستی آنها را شناسایی و اندازه گیری کرده تا در نهایت بتوانیم آنها را مدیریت کنیم (سان چز[3]، 2000).

با ورود به اقتصاد دانش محور، ما به مدل جدیدی از دارایی های سازمانی نیاز داریم. بطور کلی دارایی های سازمانی را می توان به 2 دسته کلی تقسیم کرد:

1- دارایی های مشهود: این دارایی ها شامل دارایی های فیزیکی و مالی هستند که بطور تقریباً کامل در ترازنامه شرکت ها منعکس می شود. و این دارایی ها تحت اصول اقتصاد کمیابی عمل می کند یعنی با استفاده بیشتر از آنها، از ارزش آنها کاسته می شود.

2- دارایی های نامشهود: این دارایی ها هم به 2 دسته کلی تقسیم می شوند:

2-1: دارایی های نامشهودی که به وسیله قانون حمایت شده اند و به آنها عنوان مالکیت معنوی را داده اند که شامل حق امتیازها، کپی رایت ها، فرانشیز، علائم و مارک های تجاری و غیره است. برخی از موارد آن در ترازنامه منعکس می­شوند.

2-2: سایر دارایی های نامشهود که شامل سرمایه های فکری است که تحت اصول اقتصاد فراوانی عمل می کنند یعنی با استفاده بیشتر از آنها از ارزش آنها کاسته نمی شود و معمولاً در ترازنامه منعکس نمی شوند (تایلز[4]، 2000).

تا اوایل دهه 1950، عامل اصلی عقب ماندگی کشورهای در حال توسعه را عمدتاً کمبود سرمایه های مالی و فیزیکی می پنداشتند. در چارچوب چنین طرز فکری، این کشورها از راه های مختلف و با توسل به دوست و دشمن به کسب سرمایه می پرداختند. این امر، موجب تشدید وابستگی و تخریب بنیان های اقتصادی و سیاسی این قبیل کشورها می شد. اما امروزه روشن شده کشورهایی که از سازمان های قوی و نهادهای اداری کارآمد و در عین حال از سرمایه های انسانی کارا و متخصص برخوردارند، می توانند سرمایه فیزیکی و مالی خود را به نحو مناسب تری جذب و در تسریع روند رشد و توسعه به کار گیرند. در اقتصاد نوین، تولید ثروت و رشد و ارزش آفرینی عمدتاً از داراییهای نامشهود (فکری) سرچشمه می گیرد. لذا، سرمایه فکری منبع اصلی توسعه اقتصادی است. صنعت بانکداری به دلیل ویژگیهایی که دارد باید در چرخه تجاری سایر صنایع باقی بماند. در سالهای اخیر صنعت بانکداری تحت تأثیر آزادسازی مالی و جهانی سازی تغییرات قابل توجهی را در محیط کسب و کار خود بدست آورده که این تغییرات با رقابت شدید ترکیب شده و فشار زیادی را بر بانک ها وارد آورده است. در محیط با ریسک بالا بانک ها نه تنها باید نیروی کار، دارایی مالی و سایر دارایی های مشهود را بطور موثری با هم همسو نمایند، بلکه باید توانایی خود را در مدیریت سرمایه فکری به منظور دستیابی به عملیات پایدار بهبود دهند. برای صنعت بانکداری چگونگی استفاده از فنون مدیریت دانش به منظور اندوختن سرمایه فکری در یک محیط به شدت در حال تغییر ضروری است. سرمایه فکری، که از طریق یکپارچه کردن نظام مند دانش ایجاد می شود در مورد بانک ها بیشتر صدق می کند. زیرا دانش مورد نیاز برای عملیات بانکداری نسبت به سایر صنایع پیچیده تر است. محیط پر مخاطره، بی ثباتی، و حساسیت بازار، از عناصر ذاتی عملیات بانکداری است. صنعت بانکداری، از جمله بافت هایی است که به دلایل زیر، منابع نامشهود را بیشتر می توان در آن جستجو کرده و به اهمیت استراتژیک آن ها دست یافت. نخست، برعکس مدیران بخش تولیدی که هدف اصلی آنها سودآوری است، مدیران سازمان های خدماتی تمایل دارند بیشتر اهداف چندگانه با ماهیت غیرمالی داشته باشند. دوم حتی اگر بخش های تولیدی و خدماتی ورودی های کاری یکسانی (مانند منابع انسانی، دانش، پول، مواد خام، و کارخانه) را به کار ببرند، بخش خدمات استفاده بیشتری از دو منبع اول دارد که دو منبع اول به طور قطع نامشهود هستند. در نهایت محصول نهایی سازمانهای خدماتی، نامشهود است.